چاپ سيلک: چاپ سیلک (Screen Printing) كه چاپ سيلک اسكرين هم ناميده می شود يكی از انواع جديد چاپ صنعتی در دنيای امروز مي‌باشد كه بسيار كاربردی و پرطرفدار است. در اين روش از چاپ از توری هايی تحت عنوان شابلون نيز استفاده می شود كه با استفاده از آن به علاوه رنگ يا جوهر مخصوص و تعدادی کاردک می توان تصوير و يا طرح مورد نظر را چاپ نمود.
اين نوع از چاپ بر روی پارچه (مخصوصا پارچه كرباس كه در توليد و طراحی آثار هنری از جمله تابلو و پوستر استفاده می شود)، منسوجات، تيشرت و حتی موادی مثل چينی ها، فلزات، سراميك و … كاربرد دارد.
هنر چاپ سيلک در گذشته
علی رغم اين كه چاپ سیلک اسكرين يك هنر جديد ناميده می شود، اما اين نوع از چاپ قدمتی ديرينه در دنيای باستان دارد. قدمت هنر چاپ بر روی پارچه يا همان چاپ سیلک به سال ۹۵۰ ميلادی در كشور چين باز می گردد. احتمالا به دليل اين كه اين صنعت امروزه كاربرد و طرفداران بسياری پيدا كرده و در دنيای امروز، بيشتر شناخته شده است؛ باعث شده است كه اين تصور به وجود بيايد كه چاپ سیلک يك هنر جديد در دنيای صنعتی امروز است.
صنعتگران كشور ژاپن نيز از جمله كسانی بودند كه در حدود چندين قرن پس از چين، از اين روش چاپ برای انتقال طرح و نقش‌های مد نظرشان بر روی پارچه و البته كاغذ، استفاده كردند.
چاپ سیلک، در حدود قرن هجدهم وارد اروپا شد. اما اين نوع از چاپ نتوانست به عنوان يك روش محبوب در ميان اروپاييان شناخته شود؛ زيرا شابلون يا همان صفحه توری شكلی كه برای چاپ از آن استفاده می شد، با استفاده از ابريشم ساخته می شد كه بسيار هزينه‌بر بود و صرفه اقتصادی نداشت. اما با دسترسی ساده‌تر به پارچه ابريشم وارداتی كه از طريق جاده ابريشم وارد می شد، اين نوع از چاپ به يك روش رايج تبديل شد.
انواع چاپ سیلک اسكرين
چاپ سیلک اسكرين در گذشته فقط برای طراحی بر روی لباس و انواع پارچه استفاده می شد كه همين كاربرد محدود نيز در نوع خود انقلابی بزرگ در پيشرفت صنعت پارچه بافی و نساجی به شمار می آيد اما از حدود سال ۱۹۲۰ ميلادی استفاده از چاپ سیلک اسكرين بر روی مواد ديگری غير از انواع پارچه، از جمله نايلكس، مقوا، كاغذ و كارتن، چرم در صنعت توليد كفش و كيف، آينه و شيشه، هدايای تبليغاتی مثل خودكار، ساعت سررسيد، تقويم روميزی و دفتر تلفن و … رايج شد.
دستگاه‌های چاپ سیلک نيز خود شامل دو دسته دستگاه چاپ سیلک خودكار و دستگاه چاپ سیلک دستی هستند كه از نوع خودكار آن در مراكز بزرگ با تيراژ بالا استفاده می شود. دستگاه چاپ سیلک اتوماتيك يا خودكار، ابعاد و اندازه بسيار بزرگی نيز دارند و فضای بسياری را اشغال می كنند. همچنين از لحاظ مصرف رنگ نيز اين نوع از دستگاه‌ها به سه دسته تقسيم می شوند كه شامل دستگاه دو رنگ، دستگاه چهار رنگ و دستگاه شش رنگ هستند.
نوع ديگری از دسته بندی اين نوع از دستگاه‌ها از لحاظ فنی می باشد كه شامل دو دسته مدور و مسطح هستند كه در نوع حركت كاردك با هم تفاوت‌هايی دارند. از جمله اين تفاوت‌ها می توان به اين اشاره كرد كه در دستگاه چاپ مسطح، كاردكی كه وظيفه پخش رنگ را بر عهده دارد روی توری يا همان شابلون و كليشه حركت می كند اما در نوع مدور آن، كاردك ثابت است و متريالی كه قرار است طرح بر روی آن زده شود، بر روی شابلون توری حركت می كند تا در نهايت كار، رنگ يا جوهر به وسيله كاردك پخش شود.
به صورت كلی چاپ سیلک اسكرين انواعی از جمله چاپ سیلک اسكرين معمولي، چاپ ترام، چاپ پلاستی زول، چاپ با لاك حساس برجسته آبی و … را دارد كه هر كدام برای چاپ بر روی انواع خاصی از مواد كاربرد دارد.
مراحل انجام چاپ سیلک اسكرين
- در مرحله اول بايستی توری را بر روی قاب شابلون كشيده و طرح مدنظر را با استفاده از يك كاغذ مناسب مثل كاغذ كالك ايجاد نموده و شابلون را برای نوردهی آماده كنيد.
- شابلون را با استفاده از لاك مخصوص چاپ سیلک حساس كرده و سپس در مرحله نوردهی طرح مد نظر را بر روی شابلون می اندازيم.
- پس از مرحله نوردهی مناطقی كه فاقد طرح هستند را با فشار بالای آب شسته تا تنها طرح نهايی مد نظر ما بر روی شابلون باقی بماند. در اين مرحله شابلون آماده است.
- ماده‌ای كه قرار است طرح را بر روی آن بيندازيد، آماده كنيد. حاشيه‌های داخلی را با استفاده از يك چسب مخصوص و مناسب رنگ يا جوهرتان بپوشانيد.
- بعد از اندازه گيری دقيق و تنظيم دقيق شابلون بر روی ماده، رنگ را با استفاده از كاردك رنگ را در حاشيه بالايی قاب شابلون ريخته و با استفاده از يك كاردك ديگر با مقداری فشار، رنگ را به ساير قسمت‌های مد نظر هدايت كنيد.
- پس از اين كار شابلون را بالا آورده و ماده‌ای كه طرح بر روی آن انداخته شده است را برداريد. رنگ روی شابلون را با فشار كاردك كاملا تميز نموده و مجددا عمل چاپ را تكرار كنيد.
مواد مصرفی در چاپ سیلک
در چاپ سيلك از مواد و متريال مختلفی استفاده می شود كه بعضی از آن‌ها در تمامی انواع چاپ سیلک اسكرين مشترك و برخی بستگی به نوع چاپ و متريالی كه قرار است چاپ بر روی آن انجام شود مثل پارچه، سراميك، فلز و … دارد. از جمله مهم‌ترين اين مواد می توان به اين موارد اشاره كرد:
- مواد پوشانی مثل موم كه با استفاده از آن‌ها قسمت‌هايی از توری كه نبايد مركب چاپ از آن عبور كند، پوشانيده می شود. اين نوع از مواد با توجه به استنسيل و ژلاتينی كه به شابلون توری می چسبد و همچنين نوع جوهر يا رنگی كه برای چاپ از آن استفاده می شود، متفاوت است.
- چسب مخصوص با حلال آب كه كاربرد آن، آهار زدن پارچه بوده و پايه نشاسته دارد. از آن جا كه اين نوع چسب در آب حل می شود، هنگام استفاده از آن نبايد از رنگ‌هايی كه پايه آبی دارند، استفاده كرد.
- چسب لوپاژ كه حلال آن نيز آب است و مقاومت بالايی پس از خشك شدن دارد.
- فيش لايم يا چسب ماهی كه مقاومت بسيار بالايی نسبت به ساير چسب‌ها دارد و در برابر انواع رنگ‌ها و جوهرهای موجود، مقاوم است.
- لاك الكل و لاك رزيني؛ لاك الكل در خود الكل حل می شود و برای پوشاندن منافذ توری به كار می رود اما به دليل قابليت نفوذ بسيار به توری و الياف آن و در نتيجه سخت و مشكل شدن تميز كردن توري، كمتر استفاده می شود اما از مزايای آن می توان به اين نكته اشاره كرد كه در زمان استفاده از آن می توان، از انواع جوهرهای موجود در بازار استفاده نمود. كاربرد لاك رزينی نيز مشابه لاك الكل است با اين تفاوت كه حلال آن انواع استات‌ها هستند و بعد از آغشته كردن توری به اين نوع از لاك، در مدت كوتاهی خشك و سفت می شوند. در زمان استفاده از اين نوع لاك بايد در نوع و اندازه رنگ يا جوهر استفاده شده دقت كرد تا لاك را در خود حل نكند.
- تميز كننده توری كه معمولا از تركيب كلر با آب به دست می آيد. البته امروزه مواد شيميايی قابل استفاده‌ای توسط كارخانه‌جات مختلف توليد و عرضه می شوند كه برای تميز كردن شابلون مناسب هستند.
چاپ سیلک چه مزايايی دارد؟
چاپ سیلک مزايای بسيار زيادی نسبت به روش‌های چاپ مشابه دارد. از جمله مهم‌ترين اين مزايا می توان به سادگی چاپ سیلک اسكرين نسبت به ساير روش‌های موجود اشاره كرد. همچنين در نتيجه سادگی چاپ سیلک نسبت به ساير روش‌های چاپ، قيمت اين نوع چاپ ارزان‌تر و مقرون به صرفه‌تر از ساير روش‌ها می باشد.
همان طور كه در قبل ذكر شد امكان چاپ سیلک اسكرين بر روی مواد بسياری وجود دارد و كاربرد زيادی در توليد و طراحی بر روی انواع متريال‌ها و پارچه‌های موجود در بازار را دارا است. از جمله موادی كه چاپ سیلک اسكرين بر روی آن‌ها انجام می شود، می توان به انواع پارچه و گونی و لباس، نايلكس، چرم مخصوصا چرم‌هايی كه در صنعت توليد كيف و كفش كاربرد دارند، تابلوهای هنری و تزئيني، كاغذ و كارتن و مقوا، هدايای تبليغاتی از جمله ساعت، خودكار، تقويم روميزی و … اشاره كرد.
يكی ديگر از مزيت‌های اين نوع چاپ، بادوام بودن طرحی است كه بر روی متريال مد نظر از جمله پارچه چاپ می شود.
چاپ سیلک چه معايبی دارد؟
هر نوع چاپی در كنار مزايا و سودهايی كه دارد، معايبی هم نيز دارد. چاپ سیلک نيز از اين قاعده مستثنی نبوده و در كنار مزايا و سودهای بسيارش، معايبی نيز دارد. از جمله مهم‌ترين اين معايب می توان به اين موارد اشاره كرد:
- وجود محدوديت در تركيب انواع رنگ‌ها و جوهرهای مصرفی در چاپ
- سرعت كم و پايين
- آسيب به محيط زيست
- عدم امكان بر روی اشيا و متريال با سايز خيلی كوچک
سخن آخر
چاپ سیلک اسكرين يك روش محبوب چاپ در صنايع مختلف از جمله صنعت توليد لباس و نساجی است. حتی اگر تا به امروز اسم اين نوع چاپ را نشنيده بوديد، اما قطعا از وسايلی با چاپ سیلک استفاده كرده‌ايد. سیلک اسكرين يك راه موثر در خلق آثار حرفه‌ای و هنری نيز به شمار می رود كه اگر به روش درست و توسط افراد متخصص انجام شود، بسيار كاربردی و مفيد خواهد بود.
